Путин тарғиботи билан эълон қилинган «тарихий кун» Украинада Россияга қараганда анча хотиржам ўтди. Россияликлар мамлакатни қандай тарк этиш ёки ҳеч бўлмаганда ҳарбий хизматни кечиктириш ҳақида ахборот олиш учун Интернетдан маълумот қидирди - бу Google сўровлари статистикаси томонидан тасдиқланади. Украиналиклар 20 сентябр ва эртаси куни эрталаб Россиянинг тажовузкорлигини мунтазам равишда акс эттирдилар: кун охирида Украина Қуролли Кучларининг ҳарбий хулосасида артиллерия ва ракета ҳужумлари ва йўқ қилинган техникалар сони қайд этилган.
Россия Федерациясидаги ваҳима ва Украинанинг бефарқлиги тасодифий эмас. Путиннинг гўёки қисман, чекланган (бу ҳақида қуйида) сафарбарлик эълон қилиши русларнинг ўзлари учун анча хавфлидир. Яқин вақтгача Россия фуқароларининг асосий муаммоси валютани сотиб олишнинг иложи йўқлиги ёки мамлакатдан Ғарб брендларининг чекиниши эди ва энди эркакларнинг миллий спорти фронтдан қутилиб қолиш, ҳаётни, соғлиқни сақлашни ва иложи бўлса, эркинликни сақлаб қолиш бўлади. Путин ҳақиқатан ҳам қандайдир тарихга киришни хоҳлайди ва ҳали ҳам яшашга умид қилган одамларни ортидан судраб юради.
Бир кун олдин ёзилган ва 21 сентябр куни эрталаб соат 9 да эфирга узатилган Россия Президентининг ўн беш дақиқалик нутқи унинг халққа мурожаатларининг классик қонунларига биноан тузилган. Халқаро сиёсат ҳақидаги блок асосий бўлди ва бу ерда Путин ўзининг донолиги учун ўзини мақтади (махсус ҳарбий операцияни бошлаш тўғрисидаги қарорни тўғри деб айтди), душманларини қоралади (Ғарб бизга бошқа танлов қолдирмади, Украина эса қаршилик кўрсатишга журъат этди, ахир у гўзалчага чидашни таклиф қилган эди), шунингдек, Россия ва унинг суверенитетининг мавжудлиги хавф остида эканлигини айтди.
Махсус ҳарбий операция давомида юзага келган муайян қийинчиликларни ҳал қилиш сафарбарлик, яъни ҳамма нарсани ўз номини билан атайдиган бўлсак, тинч аҳолини қирғинга мажбурлаш деб аталади. Ҳарбий хизматчиларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш тўғрисидаги блок қисқа, аммо самарали эди: бу ерда Россия Федерацияси президенти барча сафарбар қилинган одамлар шартнома бўйича ҳарбий хизматчилар билан тенг равишда пул олишларини эълон қилди. Шу нуқтада, тинчлик давридаги нутқларда, барча масалаларни ҳал қилиш учун, "ўн минг рубл миқдорида бир марталик тўлов" пайдо бўлди, аммо урушда нархлар бироз юқорироқ.
Ва ниҳоят, Путин сиёсий меросининг асосий қисми: у яширмасдан завқ билан гапирадиган нарса - бу "Ғарбнинг ядровий шантажига" жавобан ядро қуролидан фойдаланишга тайёрлиги.
Орқага йўл бўлмаганидек, тормоз ҳам йўқ: Путин Россия ва Украина ҳаётини шунга айлантирган ҳарбий-стратегик ўйин ё стратегнинг тўлиқ қулаши ёки қандайдир "янги дунё тартиби" билан якунланиши мумкин. Қизиғи шундаки, Россиянинг (Гаагадан ташқари) бошқа йўли йўқлиги сабабли, ва-банк юриш ҳақида сўзлари ўз баҳоларида тўғри бўлиб чиқди. Сиёсатшунослар ҳали ҳам Путиннинг ҳаракатларида қандайдир нозик сиёсий ҳисоб-китоблар изларини қидирмоқдалар, лекин аслида унинг 24 февралдан кейинги ҳаракатларини шу қадар башорат қилиш мумкинки, Биринчи каналнинг ҳар қандай гапирувчи раҳбари уларни масалани тўлиқ тушунган ҳолда таҳлил қилиши мумкин. Тарғибот ва Россия Федерациясининг сиёсий раҳбарияти ўртасидаги масофа энди йўқ.
Путин ва унинг ортидан Шойгу хавотирланишга асос йўқлигини айтди: "алоқа чизиғида" ўзининг "янги дунё тартибини" қуриш учун атиги 300 минг захирадаги аскар етишмаяпти, шунинг учун сафарбарлик гўёки фақат ҳарбий ихтисослиги бўлган, армияда хизмат қилган ва ҳарбий тажрибага эга бўлган одамларга таъсир қилади. Россиядаги 300 минг киши қайси урушларда тажриба орттириши кераклигини билиш қийин, бироқ ҳақиқат шундаки, Путин фармонининг эълон қилинган матнида "қисман" сафарбарлик (сарлавҳадан ташқари) ҳақида ҳеч нарса йўқ.
Фармон 10 банддан иборат бўлиб, биринчи бандда дарҳол, 21 сентябрдан бошлаб сафарбарлик эълон қилинади. Иккинчи банд сафарбар қилинганларни шартнома бўйича ҳарбий хизматчиларга тенглаштиради, учинчиси эса уларнинг пул мукофоти даражасини белгилайди. Тўртинчи бандда ҳарбий хизматни ўташ тўғрисидаги шартномалар муддатсиз деб эълон қилинади, улар сафарбарлик муддати тугагунга қадар амал қилиши керак ва фуқароларни уларни ихтиёрий равишда бузиш ҳуқуқидан маҳрум қилади.
Ушбу банд барча шартномачиларга тааллуқли бўлиши мумкин ва бу уларни амалда Мудофаа вазирлигининг қуллигида ушлаб туради ва уларни қонуний асосларда ҳарбий ҳаракатларда қатнашишни тўхтатиш имкониятидан маҳрум қилади. Бешинчи бандга кўра, шартномадан фақат ёши, соғлиғи ҳолати ёки озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ суд ҳукми чиқарилганидан кейин воз кечиш мумкин. Урушдан олдинги бир қўшиқда айтилганидек, Россиянинг олдида учта йўл бор.
Фармоннинг олтинчи банди сафарбарликни молиялаштириш учун жавобгарликни федерал ҳукуматга юклайди.
Кремлнинг расмий веб-сайтида нашр этилган пайтдаги еттинчи банд йўқолган, шунчаки ўтказиб юборилган. Бу Мудофаа вазирлигига йўналтирилган "ички фойдаланиш банди": фуқаролар махфийлик сабабли урушга юборилган ҳужжатнинг тўлиқ матнини билишлари керак эмас. Дмитрий Песковнинг сўзларига кўра, ушбу параграфда сафарбар қилинганларнинг умумий сонини, тахминан ўша 300 минг киши белгиланган.
Саккизинчи бандда Россия ҳудудлари раҳбарларини сафарбарлик учун масъул этиб тайинлайди - ёлловчилар (бу муҳим ва у ҳақида қуйида батафсил сўз боради), аммо сафарбар этилганларнинг вақти ва сони буюртмачи - Мудофаа вазирлиги томонидан белгиланади.
Тўққизинчи банд мудофаа ходимларига сафарбарликдан кечиктириш тақдим этади ва кечиктиришнинг бошқа тоифалари ҳукумат томонидан белгиланишини кўрсатади. Ўнинчи бандда фармон эълон қилинган пайтдан эътиборан кучга кириши, яъни у аллақачон фаолият кўрсата бошлаганлиги қайд этилган.
Фармон матнида "қисман" сафарбарлик белгилари йўқ. Унга кўра, Мудофаа вазирлиги ҳар бир вилоятдан ўзи хоҳлаганча захирага чақирув сўрайди, губернаторлар бу шахсларни чақиришга, ҳукумат эса истиснолар рўйхатини, агар мавжуд бўлса, аниқлаб, сафарбар этилганларни таъминотга олишга мажбур. Ушбу ҳужжатга кўра, ҳарбий хизматга мажбур бўлган ҳар қандай шахс сафарбарликка олиниши мумкин.
Россия ҳукумати аллақачон ҳарбий хизматга мажюур шахслар нафақат мамлакатни, балки доимий яшаш жойини тарк этиши тақиқланади, дею эълон қилди - лекин бу қандай амалга оширилиши аниқ эмас.
Бир кун олдин Давлат Думаси зудлик билан йиғилиш пунктига келмаслик, ҳарбий йиғинлар, ихтиёрий таслим бўлиш ва талончилик - сафарбарлик ёки уруш шароитида - қатъийлаштирувчи ёки жиноий жавобгарликка тортувчи қонунларни қабул қилиш орқали Россия армиясининг руҳиятини кўтарди. Кўриб турганингиздек, сафарбарлик аллақачон мавжуд. Битта банди ўтказиб юборилган ушбу фавқулодда "қонунлар" ва "фармон" рақси, сўзнинг тўғри маъносида қонун билан ҳеч қандай алоқаси йўқ. Аммо бошқа томондан, сафарбарлик вазияти ҳеч қандай чекловларсиз ва бир-икки кун ичида қўл остидаги воситалардан яратилди.
Худди шу ўзгартиришлар тўпламида Давлат Думаси ҳарбий хизмат учун шартнома имзолаган чет элликларга Россия фуқаролигини бериш тўғрисидаги қонунни қабул қилди. Ушбу қонуннинг асосий лоббичиси Москва мэри Сергей Собянин бўлиши мумкин, у ўша куни «Сахарово» миграция марказида фуқаролар урушга барча қулайликларга эга бўлишлари учун Мудофаа вазирлигининг ваколатхонаси жойлаштирилишини эълон қилди. Марказий Осиё аҳолиси учун Херсонгача бўлган велойўл қулайлик марваридига айланди. Агар сиз "маҳаллий", "оқ" одам бўлсангиз, Москванинг марказий ҳудудлари, эҳтимол, бугунги кунда Россиядаги энг хавфсиз жой - у ерда сафарбарлик қуролланган одамлар кўчаларда эркакларни ушлаб, эски қуролларни топшириб, фронтга жўнатган Луганск-Донецк сценарийси бўйича амалга оширилишини тасаввур қилиш қийин.
Сафарбарлик ҳарбий маънога эгами ёки йўқми, бир неча ой ўтгач, собиқ фуқаролик бўлинмалари фронтга етиб келганида маълум бўлади. Ҳозир иккита асосий савол бор: сафарбарлик қандай моделга амал қилади ва Россия жамияти бунга қандай муносабатда бўлади?
Кўриниб турибдики, бизни раҳбарларининг мартабалари Шойгу ихтиёридаги "жонли куч"ни чиқариш билан боғлиқ бўлган минтақалар ўртасида катта коррупцион-бюрократик рақобат кутмоқда. Бошқа томондан, алоқа ва пулга эга бўлган заҳирадаги муайян шахсга келсак, ҳар доим "муаммони ҳал қилиш" мумкин бўлади. Путиннинг айтишича, сафарбарлик Мудофаа вазирлиги талаби билан бошланган, бироқ Россия Федерацияси президенти ҳам, ушбу идора ҳам ўз аппаратининг сафарбарлик қобилиятини бўрттириб кўрсатаётганга ўхшайди. Шойгунинг ПР армиясининг жабҳаси орқасида эски «военкомат»лар, лаёқатсиз ходимлар ва бузилган тартиб-қоидалар яширинган. Чақирув қоғози берилади, фуқаролар эса номаълум йўналишда ғойиб бўлишади - йиғиш пунктларида навбатлар аввалгидек кузатилмайди.
Россия жамиятининг реакцияси ҳам, ҳеч бўлмаганда дастлабки паллада худди шу асосда бўлиши керак: ҳарбий хизматдан буюк қочиш бошланади, чунки Россиядаги эркакларнинг аксарияти шунга ўхшаш тажрибага эга. Руслар окопдаги ўлимдан кўра фаровон ҳаёт умидини танлаб, сафарбарликдан қочишга ҳаракат қиладилар. Ахир, расмий равишда ҳали уруш йўқ. Ҳали ғалаённи кутмаслигингиз мумкин, лекин саботаж аллақачон бошланган.
Эски совет анъаналарига кўра, сафарбарлик тўғрисидаги фармон улар дарҳол ўз шаҳарларини Россия Федерацияси таркибига киритишни талаб қилган босиб олинган ҳудудлардаги «халқ оммаси ташаббуслари» билан бир вақтга тўғри келди. Сафарбар қилинганларга халқаро ҳуқуқ ва соғлом фикрга зид равишда Россия Федерацияси ҳудуди деб эълон қилинадиган "Новороссиянинг тарихий ерлари" учун ўлим таклиф этилади.
Қўшни суверен давлатга қарши асоссиз, тажовузкор уруш бошлаб, унинг ҳудудларини аннексия қилиб, геосиёсат хаёллари ва тарих бўйича ҳаваскор маърузалар учун ўз аскарларини йўқ қилиб, дунёни ядровий бомба билан шантаж қилиб, ниҳоят сафарбарликни бошлаб, Владимир Путин ўз халқи ва мамлакатига қарши уруш эълон қилди.